همراه با افزایش آمار چاقی و مشکلات و بیماریهای ناشی از آن، مسئلهی کاهش وزن اهمیت بیشتری پیدا کرده است. گرچه بهترین روش کاهش وزن، رژیم غذایی مناسب و ورزش است، گاهی مشکل اضافهوزن بهاندازهای جدی میشود که بهراحتی حلشدنی نیست و فرد ناچار است که به روشهای دیگری مانند جراحی روی بیاورد. دراینمیان، روش جراحی اسلیو معده (gastric sleeve surgery) یکی از محبوبترین و رایجترین روشهای موجود است که با کاهش حجم معده موجب کاهش اشتها و درنتیجه کاهش وزن میشود. در این مقاله به معرفی و توضیح نحوهی عملکرد این روش میپردازیم و فواید و مضرات آن را بیان میکنیم. پس با ما همراه باشید:
گاسترکتومی اسلیو معده چیست؟
- همان عمل جراحی گاسترکتومی آستینی یا گاسترکتومی لوله ای است.
جراحی اسلیو معده یک روش ایمن و مؤثر کاهش وزن برای بیمارانی است که در معرض خطر بیشتری قرار دارند یا افرادی که میخواهند خطر جراحی کاهش وزن را به حداقل برسانند. روش گاسترکتومی لاپاروسکوپیک لولهای (گاسترکتومی عمودی، گاسترکتومی انحنای بزرگ،گاسترکتومی لوله ای ،گاسترکتومی جداری، کاهش حجم معده و حتی گاستروپلاستی عمودی نیز نام دارد) روشی نو خواسته است که در سرتاسر جهان روز به روز بیشتر رایج می شود. این روش با محدود کردن میزان غذایی که بدون بای پاس رودهها یا کاهش جذب، مواد غذایی قابل خوردن و چذب است با این حال بدلیل مصرف متعادل مواد خوراکی، سبب کاهش وزن میگردد.
جراحی اسلیو معده کوچک کردن واقعی معده، جراحی مناسب جهت لاغری است.
تاریخچه اسلیو معده در درمان چاقی
عمل اسلیو گاسترکتومی یا اسلیو معده برای اولین بار توسط گروه جراحی دکتر گانیر (Gagner) انجام شد. گروه دکتر گانیر پس از بررسی بیماران با BMI > 50 برای کاهش عوارض ناشی از عمل چاقی تصمیم به انجام عمل جراحی لاغری در دو مرحله گرفتند . عمل مرحله اول بصورت آستینی کردن معده یا لوله ای کردن معده انجام میشد که در بعدها به اسلیو گاسترکتو می معروف شد.
با نهایت تعجب بسیاری از بیمارانی که تحت عمل اسلیو معده قرار گرفته بودند به علت کاهش وزن مناسب ناشی از آن نیاز به عمل دوم پیدا نکردند . بنابراین سایر جراحان عمل اسلیو معده را به عنوان عمل جراحی لاغری پذیرفتند. در نهایت The American Society of Metabolic and Bariatric Surgery عمل اسلیو گاسترکتومی را به عنوان عمل استاندارد چاقی پذیرفت.
مکانیسم اثر اسلیو معده
اسلیو گاسترکتومی تنها از طریق کاهش حجم معده سبب کاهش وزن میگردد. در این روش با تقسیم معده به صورت عمودی، لوله باریکی را تقریباً هم قطر مری و دوازدهه در آن شکل میدهند. بخشی از معده را در امتداد انحنای میانی (انحنای کوچک) که به مری متصل است برای لوله نگه میدارند و قسمت خارجی لوله را که انحنای بزرگ معده و فوندوس است، خارج میکنند. تقریباً ۸۵ درصد معده را خارج میکنند. بخش خارج شده معده در واقع قسمتی است که با خوردن غذا بیشتر کش میآید و نقش مخزن را دارد که مسئول ذخیره سازی غذا است. بخشی را که از معده باقی میماند مانند موز و به اندازه ۲ تا ۴ انس یا ۶۰ تا ۱۲۰ سیسی شکل میدهند که به جراحی که این روش را انجام میدهد، بستگی دارد. از این طریق ظرفیت ذخیره سازی معده بسیار کاهش مییابد. این روش حجم غذای قابل مصرف را به طور قابل توجهی محدود میسازد. در آن هنگام میزان بسیار کمی از غذا احساس سیری مفرط ایجاد میکند. اعصاب معده و دریچه خروجی (پیلور) با هدف حفظ عملکردهای معده هنگام کاهش حجم، دست نخورده باقی میمانند.
روش عمل اسلیو گاسترکتومی :
این روش جراحی چاقی معمولا به صورت لاپاراسکوپی یا کم تهاجمی (Minimally Invasive Surgery) یا MIS انجام شده و جزو اعمال محدود کننده غذا (restrictive) طبقه بندی میشود . در این عمل حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد معده در طول انحنای بزرگ تا نزدیک محل اتصالش به مری توسط استاپلر (stapler) جدا شده و از بدن خارج می شود و باقی مانده معده بصورت لوله یا tube باقی می ماند و بنابراین ظرفیت پذیرش غذا نیز بصورت چشمگیری کاهش می یابد. از طرفی با توجه به ترشح هورمون تحریک کننده اشتها بنام گرلین (Gherelin) از قسمتی از معده که از بدن خارج می شود این افراد بعد از عمل اشتهای کمتری نیز برای خوردن غذا دارند. در این عمل معده در طول انحنای بزرگ تا نزدیک محل اتصالش به مری بریده و دوخته میشود و به شکل لوله در میاید.این عمل به روش لاپاراسکوپی و با استاپلر قابل انجام است.
در این روش هیچ گونه بایپس روده انجام نمیشود و تنها حجم معده کاهش مییابد. در مقایسه با آن، در بای پس معده Roux-en-Y معده را خارج نمیکنند بلکه تقسیم میکنند و پیلور را کنار میزنند. روش گاسترکتومی لاپاروسکوپیک لولهای اولین بار برای بیمارانی که BMI بسیار بالایی داشتند به عنوان یک روش مرحله اول به روش لاپاروسکوپی انجام شد تا خطر کلی جراحی کاهش وزن کمتر شود. انجام بای پس معده Roux-en-Y یا دئودنال سوئیچ به روش لاپاروسکوپی برای بیمارانی که BMI بالای ۶۰ کیلوگرم بر متر مربع داشته باشند مشکل است. به علاوه ممکن است بایپس معده برای بیمارانی با BMI بالاتر از ۶۰ کیلوگرم بر متر مربع هستند به اندازه کافی کاهش وزن ایجاد نکند زیرا ممکن است این بیماران پس از بای پس معده به BMI طبیعی ۳۰ نرسند. برای بیمارانی که BMI بالایی دارند، دئودنال سوئیچ بسیار مؤثر است اما متأسفانه ممکن است این روش هم کاملاً خطرناک باشد. گاسترکتومی لاپاروسکوپیک لولهای مرحله اول، به عنوان راه حلی منطقی برای این مشکل به وجود آمد. این روش را میتوان برای بیمارانی که بیش از ۲۲۷ کیلوگرم وزن دارند به روش لاپاروسکوپی انجام داد. کاهش حجمی که در معده ایجاد میشود به این بیماران امکان میدهد که بیش از۴۵ کیلوگرم و بسیاری از بیماران بیش از ۹۰ کیلوگرم کم کنند. این کاهش وزن سلامتی را به طور قابل توجهی بهبود میدهد و بیمار را عملاً در زیر گروه افرادی که در معرض خطر کمتری هستند، قرار میدهد.
هنگامی که BMI بیماران کمتر (۴۵-۳۵) شد، میتوانند برای مرحله دوم این روش، به اتاق عمل بازگردند که ممکن است دئودنال سوئیچ، بای پس معده Roux-en-Y یا حتی لپ بند باشد. به زودی مشخص شد که برخی از بیمارانی که گاسترکتومی لاپاروسکوپیک لولهای داشتند نه تنها وزن زیادی کم میکنند بلکه کاهش وزن خود را بیشتر از زمانی که انتظار میرفت، حفظ میکنند و ممکن است از مرحله دوم عمل صرفنظر کنند. این موضوع موجب شد که گاسترکتومی لاپاروسکوپیک لولهای تنها روش کاهش وزن محسوب شود. این فکر نخست به ذهن دکتر جانسون در انگلستان رسیده بود. سپس این روش را کمی تغییر دادند و کیسه معده را از کیسهای که بیماران دئودنال سوئیچ داشتند کوچکتر کردند. در مقایسه با روشهای گاستروپلاستی قبلی که به دلیل مشکلات مربوط به میخ دوزی، حلقههای سیلاستیک و تور دور کیسه معده به ندرت انجام میشوند، پیشرفت زیادی ایجاد شده است.
مزایای جراحی کاهش وزن اسلیو گاسترکتومی
- حجم معده کاهش مییابد اما عملکرد آن طبیعی خواهد بود بنابراین اکثر مواد خوراکی را میتوان مصرف کرد ولی به میزان کم
- حجم اضافی معده را خارج میکنند و در جای خود باقی نمیگذارند. این کار احتمالاً تولید هورمون گرلین را (که از فوندوس معده ترشح میشود و گرسنگی را تحریک میکند) از بین میبرد و به کاهش احساس گرسنگی این افراد کمک میکند.
- از آنجا که این روش شامل بایپس قسمت روده نیست، جذب مواد معدنی (کلسیم و آهن) و ویتامینها دستخوش تغییر نمیشود و آن گونه که پس از بایپس معده لازم است، به تکمیل این مواد معدنی و ویتامینها در رژیم غذایی نیازی نیست. این موضوع ممکن است برای بیماران سالخوردهتری که احتمال دارد داروهای متعدد مصرف کنند و در آینده به سرطان یا بیماریهای جسمی وخیم دیگر مبتلا شوند نیز مهم باشد.
- از آنجا که پس از گاسترکتومی لولهای، پیلور دست نخورده باقی میماند هیچ نوع تهی شدگی (غذا در رودهها) و علایم آن (تپش قلب، تعریق، رعشه و شکم درد شدید و ناگهانی) که پس از بایپس معده با خوردن غذاهای آبکی حاوی کربو هیدرات زیاد روی میدهد، وجود ندارد.
- به دلیل بایپس نکردن روده احتمال انسداد روده، کم خونی، پوکی استخوان، کمبود پروتئین و کمبود ویتامین تقریباً از بین میرود.
- احتمال به وجود آمدن زخم را به حداقل میرساند.
- تغییر آن تقریباً به هر یک از روشهای کاهش وزن دیگر امکانپذیر است.
گاسترکتومی لاپاروسکوپیک اسلیو در مقایسه با گاستریک باندیدگ یا حلقه معده روشی یکباره است و به تنظیمات بعدی نیاز ندارد. در این روش عوارض احتمالی وجود طولانی مدت یک جسم خارجی و خطرات احتمالی لغزش، خوردگی، عفونت و غیره وجود ندارد. به نظر میرسد که نتایج چهار ساله این روش کاهش وزن از روش لپ بند بهتر است.
این روش جراحی در انگلستان برای هر فردی با BMI بالاتر از ۳۵ کیلوگرم بر متر مکعب به صورت یک روش کاهش وزن واحد پدیدار شد. حتی پس از گذشت ۵ سال ثابت شده است که این روش کاملاً بی خطر و مؤثر است. ۱۰ درصد این بیماران نتوانستند پس از ۵ سال به BMI زیر ۳۵ برسند. این افراد احتمالاً بیماران چاقتر بودهاند یعنی بیمارانی که احتمال میدادیم، محتمل مرحله دوم جراحی شوند. افرادی که دارای BMI پایین هستند و باید این روش را انتخاب کنند شامل افراد زیر هستند.
- افرادی که در مورد اثرات جانبی بالقوه و طولانی مدت بای پس روده مانند کم خونی، پوکی استخوان، کمبود ویتامین و پروتئین، انسداد روده، زخم و غیره نگران هستند.
- افرادی که لپ بند را انتخاب میکنند اما در مورد یک جسم خارجی نگران هستند و مطمئن نیستند که به تزریق منظم حلقه که پس از این روش جراحی برای کاهش وزن بهینه واجب است، دسترسی داشته باشند. ممکن است در بیمارانی که BMI پایینتری دارند، کاهش اولیه اشتها و کاهش وزن پس از لپ بند تا زمانی که یک یا دو بار تزریق انجام نشود، آهسته باشد. این بیماران پس از گاسترکتومی لولهای وضعیت بهتری دارند زیرا محدودیت و کاهش وزن بلافاصله آغاز میشود و کاهش وزن سریعتر و در مقایسه با لپ بند بیشتر (برابر با بایپس معده) است.
- افرادی که مشکلات جسمی دیگری دارند که آنها را از داشتن جراحی کاهش وزن باز میدارد مانند کم خونی، بیماری کرون، جراحیهای متعدد در گذشته و بیماریهای جسمی پیچیده دیگر.
- افرادی که باید داروهای ضد التهاب مصرف کنند نیز ممکن است مایل باشند این روش جراحی را انتخاب کنند. معمولاً پس از بای پس معده باید از مصرف این داروها خودداری کرد زیرا خطر زخم در آن بیشتر است.
گاسترکتومی لاپاروسکوپیک اسلیو به عنوان یک روش مرحله اول برای بیمارانی که BMI بالایی دارند، بسیار مؤثر است. این جراحی را میتوان برای بیمارانی که بیش از ۲۲۷ کیلوگرم وزن دارند به روش لاپاروسکوپی انجام داد. نتایج موجود این روش به عنوان روشی تک مرحلهای برای بیمارانی که BMI پایینی دارند، امیدوار کننده به نظر میرسد. همچنین این روش برای افرادی که دارای کم خونی، بیماری کرون و بسیاری از بیماریهای دیگر هستند که آنها را برای روشهای بایپس روده در معرض خطر بسیار زیادی قرار میدهد، گزینه مناسبی است.
مضرات جراحی کاهش وزن گاسترکتومی اسلیو
گاسترکتومی لاپاروسکوپیک اسلیو روشی نسبتاً جدیدتر است که به عنوان تنها روش کاهش وزن تنها حدود چهار سال است که بکار میرود. این زمان کمتر از لپ بند و بایپس لاپاروسکوپیک معده است که بیش از ۱۰ سال است بکار میروند و برای جراحان چاقی نکته مورد بحث فعالی است. در این روش احتمال دارد که کاهش وزن کافی نباشد یا در طولانی مدت به دلیل اتساع یا گشاد شدگی کیسه، وزن دوباره افزایش یابد. با وجود اینکه در همه روشها این امکان وجود دارد، از نظر تئوری در روشهایی که در آنها بایپس روده انجام نمیشود، امکانش بیشتر است. از آنجا که در گاسترکتومی لولهای، کیسه معده از انحنای کوچک ضخیم و عضلانی معده که نسبتاً غیر قابل گشاد شدن است، ساخته میشود ممکن است این شک و تردید بیجا باشد.
در کنفرانس سالانه انجمن جراحی چاقی آمریکا در سال ۲۰۰۷، نتایج پیگیری معاینات چهار ساله گاسترکتومی لاپاروسکوپیک اسلیو مورد بحث قرار گرفت. نتایجی که در مورد کاهش وزن گزارش شدند با نتایج بای بای پس معده Roux-en-Y به روش لاپاروسکوپی برابرند. بیمارانی که BMI بالای ۵۵ دارند به احتمال زیاد در آینده به یک روش مرحله دوم نیاز خواهند داشت تا به کاهش بقیه وزن کمک کند. در این روش کالریهای آبکی مانند بستنی، شیر بستنی و غیره قابل جذب هستند و ممکن است کاهش وزن را کند کنند اما پس از بای پس معده موجب تهی شدگی خواهد شد و به دلیل علایم ناخوشایند از خوردن آنها پرهیز میشود. این روش به دلیل اینکه معده را خارج میکنند، برگشت پذیر نیست. برخی جراحان این موضوع را قابل بررسی میدانند.
خطرات و عوارض گاسترکتومی اسلیو
در این روش مانند هر جراحی دیگر ممکن است عوارضی وجود داشته باشد. این روش شامل میخ دوزی معده است و بنابراین ممکن است ترشحات و عوارض دیگری ایجاد شوند که به میخ دوزی وابستهاند. اگر چه این عوارض در مقایسه با بایپس بسیار کمترند. عوارض دیگر عبارتند از ترومبوفلبیت سیاهرگ عمقی، آمبولی ریوی غیر مهلک، پنومونی، سندرم واماندگی تنفسی حاد، طحال برداری، خونریزی پس از عمل و انسداد جزیی روده.
برنامه غذایی بیماران در جراحی کاهش وزن در عمل اسلیو گاسترکتومی
پس از عمل مانند تمام برنامههای جراحی کاهش وزن لازم است که بیماران یک رژیم غذایی را رعایت کنند. بیماران باید پس از جراحی به مدت دو هفته یک رژیم غذایی پر از مایعات را پیش بگیرند. چهار تا شش هفته پس از عمل، بیماران به یک رژیم غذایی جامد حاوی ۶۰۰ تا ۸۰۰ کالری در روز میرسند. اکثر بیماران هنگام رسیدن به وزن دلخواه، معمولاً حدود ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ کالری در روز مصرف میکنند.
نتایج طولانی مدت کاهش وزن در جراحی گاسترکتومی اسلیو
به طور متوسط بیمارانی که متحمل جراحی گاسترکتومی اسلیو میشوند، ۶۰ تا ۸۰ درصد وزن اضافی بدن را کاهش میدهند. کاهش وزن زیاد و سریع و عوارض بسیار کم، جراحی گاسترکتومی اسلیو را برای کاهش وزن بسیاری از بیماران به گزینهای مناسب تبدیل میکند.
راهنماییهای غذایی در عمل اسلیو معده
رژیم غذایی در مرحله بعد از جراحی (Gastric Sleeve Diet after Surgery) مرحله اول – مایعات صاف شده این مرحله بلافاصله پس از عمل آغاز میگردد. با وجودی که بیمار ممکن است حالت تهوع داشته باشد استفاده از مایعات بسیار کم و صاف شده جهت جلوگیری از دهیدراته شدن (کم آبی) بدن توصیه میگردد. استفاده از این مایعات تا ۴۸ ساعت ادامه مییابد. رژیم غذایی در این مرحله شامل: آب، چای سبز، آب گوشت یا مرغ بدون چربی و صاف شده، نوشیدنیهای یخی با شیرینی طبیعی (بدون افزدون شکر)، نوشابههای غیر کربناته و نوشابههای بدون کافئین؟!! (که در این زمینه هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز میباشد). مایعات در حجم کم و به آهستگی باید مصرف شوند و قبل از احساس پری معده متوقف گردند. دریافت مایعات فراوان از طریق (نی) میتواند منجر به افزایش حجم معده شود.